Người Thái có hai từ “ quang cún” để chỉ người lang thang nay đây mai đó. Họ đi hát, đi kể chuyện, đi làm những việc nghĩa cử. Quang cún không phải kẻ lang thang vô định. Quang cún là người sống có tình, tình người, tình làng bản , tình đất nước.
Quang cún thật là đẹp. Đây lời hát của người quang cún về người bạn tình, bạn đời:
“Chứt cò lẩu
Thẩu cỏ nang
Tàp hang cò chụ…”
Chứt cò lẩu: có nghĩa là nhạt, nhạt nhưng vẫn là rượu
Thẩu cỏ nang:là già, già nhưng vẫn là bà nàng, vẫn là người đẹp, vẫn cao quí vẫn quyền quí trong mắt tôi!
Tà phang cò chụ: là đôi mắt nàng đã lờ mờ quáng gà nhưng nàng vẫn là người mình yêu, một thời là người yêu say đắm.
Rất trân trọng với người bạn tình dù năm tháng trôi qua.
Người quang cún chứa chất trong tim họ dòng máu mạnh mẽ đậm chất nhân văn. Họ giàu văn hóa sống vì họ đi nhiều,họ trọng tình nghĩa vì họ biết nhiều. Những lời hát, câu chuyện họ kể thức tỉnh con người kéo người ta ra khỏi cõi u mê để khỏi sống chỉ biết có mình. Người quang cún biết đau với đời biết chia sẻ và họ quyết không ngậm miệng trước những sự vô lí bất công. Cái nhân trong họ cho họ có cái dũng với đời để cất lên tiếng nói. Cái tiếng nói mà nhiều người biết nhưng không ai dám nói. Cái trí của người quang quí cho họ có nhiều người yêu mến. Quang cún có văn hóa sống cộng đồng…
Với người quang cún mái nhà của họ là bầu trời, căn nhà của họ là cả làng bản,người ruột thịt của họ là cả công đồng chứ không chỉ riêng mình trong dòng họ.Nhưng họ không phải ông chủ tịch hay một bí thư. Quang quí chỉ là kẻ vân du trong cuộc sống làng bản, hữu hình nhưng vô định.
Quang cún theo tôi hiểu đó là người của công chúng. Nhưng công chúng theo nghĩa rộng với nhiều tầng lớp người chứ không phải là thứ công chúng hẹp như trên ti vi, nghĩa là xuất hiện nhiều lần và có một lớp người nào đó hâm mộ.
Người quang cún không nhiều, nhưng nhiều người biết đến người quang cún. Khi trời yên biển lặng người quang cún đi hát về tình yêu, kể về lối sống tốt đẹp ,về tình nghĩa. Khi bản làng lâm nạn, người quang cún chẳng nề hà lên tiếng bênh vực cho cộng đồng với cái nhìn chân thực để níu kéo chân lí về với con người.
Quang cún,ta yêu người lắm thay.
Khi nghe ông Đinh Chanh, một người Mường ở Sơn La gần như đã Thái hóa, kể chuyện say sưa về quang cún khiến tôi giật mình: hình như chính ông đã là một quang cún. Tôi thầm định nghĩa quang cún là người thức tỉnh. Nếu dịch tiếng Thái sang tiếng Kinh tôi sẽ dịch như thế. Và thế mới sát nghĩa.
Chúng ta đang rất cần có nhiều quang cún.
Tôi đang muốn học làm một quang cún dù không phải là người Thái.
11/3/2012