NHÀ VĂN NÔNG VIẾT TOẠI
Về bài thơ “ Cừn lả”
dongngan
Lời mở
Nhà văn Nông Viết Toại sinh ngày rằm tháng ba, năm Bính Dần ( tức ngày 26 tháng 4 năm 1926) tại Nà Cọt, huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Cạn. Tên khai sinh là Nông Đình Hân, năm nay bước vào tuổi 93. Ông là em trai nhà thơ Nông Quốc Chấn. Trên chặng đường dài của cuộc đời, ông đã từng làm bí thư huyện, từng kinh qua vai trò quản lý văn hóa: Trưởng đoàn Văn công Việt Băc, giám đốc Bảo tàng Việt Bắc,Chủ tịch Hội văn nghệ Việt Bắc…
Gánh vác công việc quản lý, nhưng ông vẫn viết văn, làm thơ…Sau này người ta biết đến ông như là một nhà văn hơn là một công chức nhà nước. Ông sống dung dị dễ gần. Con người mộc mạc trong ông luôn tạo ra tình cảm gần gũi với người xung quanh. Nông Viết Toại giống như một già bản hơn là một cán bộ. Mỗi lần nhớ về ông, tôi thấy ông như một người anh trong gia đình mình.
Mở đầu, tôi Xin nói về bài tứ tuyệt bằng tiếng Tày ông viết vào năm 1971
Pậu het thơ, lầu cụng het thơ
Kèng thùng quẹt quẹt bấu têm bơ
Lẹo khẩu, lẹo tằng thình độn khẩu
Đỉu mà hung lộn kỉ vần thơ
1971
Dich nghĩa
Bạn làm thơ, tôi cũng làm thơ
Nghiêng thùng vét gạo chẳng đầy bơ
Hết gạo hết luôn phần độn gạo
Bực mình thổi độn mấy vần thơ!
Sống giữa chiến tranh khốc liệt, với muôn vàn khó khăn thiếu thốn mà vẫn có sự bình thản hài hước cả khi không còn đủ gạo cho một bữa ăn. Tâm hồn trong con người ông thật Đẹp! Giống như muôn người dân lúc ấy, đói mà vẫn yêu cuộc sống, vẫn tự tin, vẫn “ngông” lắm. Bài thơ như lời tuyên ngôn của ông với con đường văn nghệ! Xin cảm ơn ông.
Sau đây xin hầu chuyện các bạn một bài thơ. Bài thơ tôi đọc một lần mà nhớ mãi. Đó là bài “Cừn lả”
Cừn Lả ( đêm khuya) trong tập thơ “ Đet chang nưa” ( nắng giữ trưa) in vào đầu những năm bẩy mươi thế kỉ 20, tôi đọc được khi đi sửa mo- rát ở nhà in Việt Bắc. Bài thơ đem đến cho tôi một ấn tượng đặc biêt
Thú vị thật
Cừn lả
Nòn đắc soong đua, cáy ó khăn
Phua miề lục slấc chắng bàn căn
Mầư pây khay luộng sloong đon thúa
Ngò giú lưởc sloong kỉ xoỏng mằn
Thúa phiăp đin đăm diềm mảc phắc
Mằn thuông hỉn xáp tốc lai ăn
Tù tì tú tí lai mòn tuyện
Báu đắc bấu đai cáy tẻo khăn!
1952
Ngủ được hai canh thì gà gáy
Vơ chồng thức giấc bèn cùng nhau bàn chuyện
Em đi đánh luống hai đám đỗ
Anh ở nhà lựa mấy sọt khoai
Đỗ gieo đất đen củ mập lắm
Khoai gặp đá dăm cũng cho nhiều củ
Tù tì tú tí thật nhiều chuyện
Không ngủ lại được gà lại tiếp tục gáy…
1952
Bài thơ tường thuật lại câu chuyện thường ngày. Đêm dài không ngủ được, thức giấc mấy lần, vợ chồng bàn chuyện tăng gia sản xuất khoai đậu, quanh quẩn thức ngủ mất hết cả đêm.
Chuyện chỉ có thế.
Nhưng mà ở đây hình ảnh câu chuyện nằm ngoài con chữ
Đây là bức tranh sex, giao tình. Vợ chồng đêm nằm bên nhau không ngủ được. Hình như ‘soong đon thúa” là cô vợ mó máy hai dải dút quần của chồng , còn anh chồng thì dí dỏm “Ngò giú lưởc sloong kỉ xoỏng mằn” có lẽ là vầy vò cái gì đó của vợ (?)- cái này phải hỏi tác giả mới thấu, còn người đọc chỉ diễn đoán thế thôi!
Và chuyện gì đến sẽ đến! Kìa “Thúa phiăp đin đăm diềm mac phắc”…củ khoai trên đám đất đen trở nên mập mạp! và “Mằn thuông hỉn xáp tốc lai ăn” . Ô là! hình như củ khoai chèn vào kẽ đá …và vào cuộc…
Rồi “Tù tì tú tí lai mòn tuyện, bấu đắc bấu đai cáy tẻo khăn” thì đã rõ bánh đúc bày sàng rồi nhá, gà lại gáy nữa!
Mấy lần “gà gáy” trong đêm dài bác Toại? chắc chỉ bác biết hi hi!
Câu chuyện giao tình thật thú vị của đôi vợ chồng nhà nông, nghĩa đen thì bình dị, mà thực ra nó chỉ là cái vỏ để đựng trong đó thứ rượu ngon khác thường! thứ rượu đó mới là cốt lõi câu chuyện!
Và đây, làm gì có chuyện tăng gia sản xuất! Là chuyện sex thôi, chuyện vợ chồng vui vẻ yêu nhau đấy chứ!mà yêu rất nhiều lần!
Xin các bạn cho tù tì tú tí một tràng vỗ tay vinh danh bài thơ tuyệt vời này.
Nhà văn Nông Viết Toại viết không nhiều, chỉ in có ba bốn tập truyện ngắn và thơ. Nhiều bài hay nhưng tôi chỉ xin lẩy ra hai bài thơ này. Bài tứ tuyệt đầu, như là tuyên ngôn về nghệ thuật thời gian khổ, còn bài “cừn lả” là chuyện thường ngày của con người, cái riêng rất riêng riêng mà người ta thường kín tiếng vì đó là chuyện kể ra thì xấu hổ , dưng mà ai cũng thích!. Tôi yêu cái nhân văn độc lập rất sớm trong con người ông thông qua câu chuyện đêm khuya. Ông không giấu diếm, không dối trá bịa đặt, mà rất hài hước thâm trầm. Nó cho thấy dòng chảy cuộc sống luôn đằm thắm sôi sục như thế. Có gì mà phải giấu?
Ông quá giỏi khi dẫn câu chuyện sex dưới hình thức chuyện “tăng gia sản xuất” trong đêm của hai vợ chồng.
Nên nhớ bài ‘Cừn lả” được viết vào năm 1952, khi mà đường lối văn nghệ định hướng chặt chẽ, chuyên tình cảm phải cất giấu thật kĩ trong bồ thóc. Nếu không sẽ bị chụp mũ quan điểm! Những bài thơ như này rất dễ bị đồng chí của bác chính đốn là có vấn đề tư tưởng, có khi bị quy là trụy lạc nữa. Vậy mà ông vẫn cứ viết như cây đời xanh lá.
Xin nói thêm, đây là bài thơ hiếm hoi ( có thể nói độc nhất vô nhị) của một nhà thơ miền rừng viết trong kháng chiến, thời kì mà văn nghệ gần như bị kiểm duyệt hết sức chặt chẽ. Chúng ta chưa quên tác phẩm nhạc Sơn nữ ca của Trần Hoàn còn bị xếp vào loại yếm thế mà ông tự kiểm điểm là mình sai lệch tư tưởng, và bài thơ nổi tiếng Tây Tiến của Quang Dũng còn bị chỉ trích là yếu đuối tiểu tư sản và gần như bị loại ra khỏi dòng văn học cách mạng khi ấy, mới thấy bài thơ Cừn lả ( nửa đêm) của bác Toại đặc biệt như thế nào! Phải chăng vì là tiếng Tày, ít người biết , nó không dễ phổ biến nên bác thoát nạn !
* *
Đọc bài “Cừn lả “ của Nông Viết Toại tôi không thể không liên hệ đến bức tranh dân gian Đông Hồ nổi tiếng “ Hứng dừa”. Đó cũng là bức tranh sex độc nhất vô nhị trong vốn cổ dân gian với câu thơ đề từ: “Khen ai khéo dựng nên dừa/ đấy trèo đây hứng cho vừa một đôi”. Tranh vẽ cảnh anh chồng trèo dừa, thả xuống hai trái, cô vợ dưới gốc tốc váy hứng hai trái dừa, con cái chạy tán loạn. Thực ra là chuyện cô vợ nghịch của quý của chồng dựng lên rồi khen như gốc dừa! Sau đó tốc váy hứng… ôi, đó là chuyện gì ai chẳng biết!
Khi sang Pháp, tôi giới thiệu, phân tích bức tranh này cho các bạn ở Đại học Bordeaux 3, nghe xong họ ồ lên: Thế thì chuyện sex Việt Nam còn là bậc thầy của người Pháp, vì bức tranh đó đã ra đời trên 5 thế kỉ!
Giống như thơ, Hứng dừa qua bao nhiêu cái tết người dân vẫn dán trên vách tường mà không thấy gì là tục tằn phản cảm. Hứng dừa vẫn là bức tranh đẹp!
Và tiếp đến cũng không thể không nhắc đến nhà thơ trào lộng Hồ Xuân Hương với bài thơ Đèo Ba dội của bà, một sex làm tình dữ dội mà cứ tưởng như bà ấy tả cảnh đèo. Yêu thế, Vừa hình tượng cụ thể, vừa hừng hực hứng tình:
Đèo Ba Dội
Một đèo một đèo lại một đèo/
Khen ai khéo tạc cảnh cheo leo/
Cửa son đỏ choét tùm hum nóc/
Hòn đá xanh rì lún phún rêu/
Lắt lẻo cành thông cơn gió thốc/
Đầm đìa lá liễu giọt sương gieo/
Hiền nhân quân tử ai mà chẳng/
Mỏi gói chồn chân vẫn muốn trèo”.
Trường hợp thơ sex của Nông Viết Toại là trường hợp thứ ba tôi thấy ở Văn học nghệ thuật Việt. Đó là thơ sex tài tình, một đề tài mà không phải ai muốn viết là viết được. Phải hóm lắm, tài lắm mới gói gọn câu chuyện trong 8 câu thơ! Bài thơ là một hòn ngọc quí trong văn phẩm của ông.
Đó là lý do tôi nhặt bài thơ “Cừn lả” này của bác Nông Viết Tọai cho buổi tọa đàm hôm nay.
Xin cảm ơn tất cả các bạn!
16/6/2019